25
ноя
2025
УЛУГ-ХЕМДЕН БИЖИКЧИ, ЧОГААЛЧЫ УЛЬЯНА АРАКЧАА-ВЕЛИЧКО
2025 чылдың ноябрь 22-де, Улуг-Хем кожууннуң Шагаан-Арыгның культура бажыңынга шүлүкчү, чогаалчы, тыва улустуң аас чогаалының чыыкчызы Ульяна Маспың-ооловна Аракчаа-Величконуң 65 харлаанынга тураскааткан чогаадыкчы кежээзи болуп эрткен.
1984 чылда баштай “Ленинчи орук” солунга корреспондент кылдыр ажылдай бергеш Ульяна Аракчаа-Величконуң адын “Тываның аныяктары”, “Шын”,” Улуг-Хем” солуннарның арыннарындан номчуур турдум. Ол үеде дагдыныкчыларым “Ленинчи орук” солуннуң кол редактору Биче-оол Арбас-Сатович Донгак, харысаалгалыг секретарь Василий Кечилович Очур-оол, көдээ ажыл-агый килдизиниң эргелекчизи Монгуш Дойнаевич Севен болгаш чагаа килдизиниң эргелекчизи Зинаида Максимовна Куулар солуннуң бижикчилериниң ажылдарынче улуг кичээнгейни углаарын сургап келгеннер.Ынчангы көдээ бижикчилер медээ, кыска информацияларны солуннуң редакциязынга бижип, чагаа хавынга чорудуптарга, Зинаида Максимовна бүрүткеп каар болгаш кайы килдисче чорутканын, солунга үнген, үнмээнин шыңгыы хынаар турган. Сүт-Хөлден Ондар Бораш, Каң-оол Ондар, Иймеден Алдын-оол Ондар, Чадаанадан Арагачы Донгак, Шойдар Дүвендей, Чыраа-Бажындан Оолак Кара-Сал дээш оон-даа өске көдээ бижикчилер хөй.
Редакцияга ажылдап эгелээш, үстүнде дагдыныкчыларның сүмелээни-биле “Журналист”, “Советское фото” болгаш “Рабоче-крестьянский корреспондент” деп журналдарны ажылым аайы-биле, а сонуургал-биле өске-даа журналдарны чагыдып ап, номчуп турган мен.
“Шын” солунга 1988 чылда ажылдай бергеш республиканың аңгы-аңгы булуңнарындан бижикчилер барын билген мен. “Тываның аныяктарының” Сергей Шаалы, Александр Хертек, Ким-оол Хертек, Биче Монгуш, Монгул-оол Биче-оол, Билен-оол Мандып-оол дээш оон-даа өскелер. А оларның аразындан Ульяна Маспың-ооловна Аракчаа-Величкону “Улуг-Хем” чечен чогаал сеткүүлүнге, 1990 чылдардан бээр Артык Хөм-Оттуковна Ховалыгның кол редакторлап, үндүрүп турган “Эне сөзү” солун болгаш “Кадын” сеткүүлден адын номчуур турдум.
2018 чылда “Улуг-Хем” солуннуң 40 чылдаан байырлыг хемчеглеринде Шагаан-Арыгга “Кол редакторлар” клувунуң кежигүннери Анна Анатольевна Лачугинаның удуртулгазы-биле келгеш, редакцияның хоочунары-биле шаңнатканнар аразындан мурнунда танывас турган, а солуннар арнындан адын номчуурум Ульяна Маспың-ооловна-биле таныжып алдым.Тываның хоочун журналистериниң бирээзи, Улустуң чогаалчызы, “Улуг-Хем” солуннуң редактору Кара-Күске Күнзекович Чооду ынчан база бистиң-биле кады чораан. А “Ленинчи орук” солуннуң идекпейлиг бижикчилериниң бирээзи, Чадаанага турган “Хемчик” аңныыр-тывыш ажыл-агыйының белеткекчизи Арагачы Дембилдеевич Донгакка база ынчан ужураштым. Ынчан хоочун бижикчивис мени танып кааш, амырап, байыр чедирип, эки ажылдаарымны күзээни –чогаадыкчы хей-аъдымны ам-даа көдүрүп чоруур .
Тываның Чогаалчылар эвилелиниң даргазы Сайлыкмаа Салчаковна Комбу, кежигүннери аңгы-аңгы назы-харлыг эш-өөрүм-биле Өвүрге, Сүт-Хөлге, Бай-Тайганың Кара-Хөлге ужуражылгаларга, аныяк чогаалчыларның съездилеринге болгаш өске-даа хемчеглерге эрткен каш чылдарда доктаамал киржип келдим. А Улуг-Хемден республика солуннарының идекпейлиг бижикчизи, чогаалчы Ульяна Аракчаа-Величкога үргүлчү таваржыр, ужуражыр апарган мен.
2025 чылдың ноябрь 20-де №25 “Шын” солунга Россия Федерациязының Журналистер эвилелиниң кежигүнү, Тываның улустуң башкызы Раиса Оңчатпановна Ондар “Улуг-Хемниң тура дүшпес, чоргаар хөөннүг чогаалчызы” деп материалы үнген. Тускай шериг операциязында киржип турар маадыр, дайынчының авазы, Тываның билдингир тоолчуларының бирээзи Түлүш Халдаевич Баазанайның уруунуң уруу Ульяна Маспың-ооловнаның “Агы чечээ ажыг” деп баштайгы ному 2023 чылда чырыкче үнген, а бо чылын “ Мочургалар чечектелип турда” деп ийиги номун оолдарының, чоок кижилериниң деткимчези-биле парладып үндүрген.
Тываның чогаалчылар эвилелинин кежигүнү Ульяна Аракчаа-Величконуң 65 харлаанынга тураскаадып, чечен чугаа мөөрейин чарлаан турган. Аңаа Тываның аңгы-аңгы булуңарындан 20 автор кыска чогаадыкчы ажылдарын бижип чоруткан. Чогаадыкчы мөөрейниң кол деткикчизи Улуг-Хем кожууннуң чагырга даргазы Эрес Лопсанчапович Мандан-оол Ульяна Маспың-ооловнаның 65 харлаанынга тураскааткан чогаадыкчы кежээге киришкеннерге байыр чедиргеш, чогаалчызынга чылыг чымчак сөстерни чугаалаан. Улуг-Хем кожууннуң уран чүүл ажылдакчылары, танцы-самчылар хөгжүмнүг байырны чедирген. Чагырга даргазы Э. Л. Мандан-оол эвээш эвес акша-шаңналдарын чогаадыкчы мөөрейге тургузуп, деткээни онзагай болган. Ынчангаш Дээди шаңналды Сай-Суу Тарыймаага “Көдээниң ишчилери –тараажылар” деп ажылы дээш тывыскан. Бирги шаңналды Алевтина Шырапка, ийиги шаңналды Новосибирскиден Юбиляна Хомушкуга, үшкү шаңналды Олег Намчанга тывыскан. Ол ышкаш Сүт-Хөл, Тожу, Чаа-Хөл, Тес-Хемден аңгы-аңгы назы-харлыг авторлар Милада Түлүш, Анай-Хаак Ак, Тимур Кадын-Нава, Доруун Чагар-оол, Любовь Донгак, Валентина Даржай, Клара Төгүс-оол, Юрий Күжүгет тускай номинация шаңналдарның эдилекчилери болганнар.
Вячеслав МОНГУШ, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, "Чаа орук" солуннуң кол редактору
2018 чылда болгаш 2025 чылдың ноябрь 22-де чуруктарны быжыгладым.